چهار دهه سقوط ارزش ریال؛ کاهش پول ملی ایران در مسیر تداوم
۴۴ سال کاهش مداوم ارزش پول ملی
به گزارش نماد اقتصاد، در حالی که در دوران پیش از انقلاب، نرخ دلار در حدود 70 ریال بود، بعد از انقلاب 1357 و بحران‌های مختلف اقتصادی، نرخ ارز به‌طور مداوم افزایش یافت. در ۱۳۵۸ یک دلار معادل ۱۴۰ ریال شد و در پایان جنگ ایران و عراق در ۱۳۶۷ به ۱۰۰۰ ریال رسید. در دهه‌های بعد، سیاست‌های خصوصی‌سازی و فساد سیستماتیک، شرایط اقتصادی را وخیم‌تر کرد. هر دولتی، از اصلاح‌طلب تا اصولگرا، سهمی در این بحران داشت و ریال به سقوط خود ادامه داد.
زمانی که محمود احمدی نژاد به ریاست جمهوری رسید، سرعت تحریم‌های بین‌المللی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران افزایش یافت و تا سال 2011، یک دلار به قیمت 13570 ریال معامله شد. یک سال بعد، صنعت نفت ایران تحریم شد و بار دیگر پایین ترین سطح تاریخ خود ثبت شد و یک دلار معادل 38 هزار ریال بود.
تهدید دونالد ترامپ به خروج از توافق هسته‌ای ارزش ریال را عمیق‌تر کرد. در سال 2018، نرخ برابری ریال ایران در برابر دلار آمریکا به 60000 کاهش یافت. در همان سال، واشنگتن از این معامله خارج شد و یک دلار به ارزش 120000 ریال در بازار غیررسمی تهران فروخته شد.
شوک دیگری در سپتامبر 2020 رخ داد. افزایش شدید قیمت بنزین در ایران منجر به کاهش بیشتر ارزش پول شد و ایرانیان مجبور شدند برای خرید یک دلار آمریکا 322000 ریال بپردازند.
آخرین کاهش ارزش ریال ایران در ماه دسامبر زمانی رخ داد که امیدها در مورد توافق احتمالی بین ایران و ایالات متحده از بین رفت و تحریم‌های جدیدی علیه تهران به دلیل فروش پهپاد به روسیه اعمال شد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند علیرغم اجرای سیاست حذف ارز نیمایی کاهش ارزش در بازار آزاد ادامه خواهد داشت و امروز شاهد عرضه دلار به قیمت 800000 ریال در بازار هستیم.
ارزش ریال؛ سقوطی تاریخی از ۷ تومان به ۷۰,۰۰۰ تومان
در دهه ۱۳۵۰، هر دلار معادل ۷ تومان بود، اما اکنون نرخ دلار در بازار آزاد به بیش از ۷ ۰,۰۰۰ تومان رسیده است. این افزایش بیش از هزار برابری نتیجه سیاست‌های اقتصادی ناپایدار، افزایش نقدینگی و تحریم‌های خارجی است. به گفته بانک مرکزی، ارزش پول ملی ایران در دهه گذشته بیش از ۸۰ درصد کاهش یافته است.
در گذشته:
با ۱۰ تومان می‌شد یک وعده غذای کامل تهیه کرد.
هزینه خرید مسکن در تهران معادل حقوق یک‌ساله کارمندان بود.
اکنون:
با ۱۰ تومان نمی‌توان حتی یک دانه آدامس خرید.
خرید یک خانه در تهران نیاز به پس‌انداز بیش از ۱۰۰ سال دارد.
ارزش پول ملی؛ سقوطی بی‌پایان
ریال، روزگاری نماد ثبات نسبی اقتصادی ایران، اکنون به یکی از ضعیف‌ترین ارزهای جهان تبدیل شده است. افزایش نرخ تورم، رشد نقدینگی و نبود سیاست‌های پولی کارآمد موجب شده تا قدرت خرید مردم کاهش یافته و دلار به اصلی‌ترین معیار قیمت‌گذاری حتی در معاملات داخلی تبدیل شود. در سال گذشته، ریال بیش از 40 درصد از ارزش خود را در برابر ارزهای خارجی از دست داده است.
صنایع در آستانه ورشکستگی؛ تولید دیگر سودآور نیست
افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی و کاهش قدرت خرید داخلی موجب شده تا بسیاری از صنایع به حالت نیمه‌تعطیل یا تعطیل کامل درآیند. صنعت خودرو، پوشاک و لوازم خانگی، که زمانی از پرچمداران تولید داخلی بودند، اکنون با مازاد تولید و انباشت محصولات مواجه‌اند. به گفته کارشناسان، بیش از 30 درصد از واحدهای تولیدی کوچک و متوسط طی یک سال اخیر تعطیل شده‌اند.
طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران: ۳۰ درصد از کارخانه‌های کوچک و متوسط تعطیل شده‌اند. افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی تا ۳۰۰ درصد، تولیدکنندگان را به سمت کاهش ظرفیت تولید سوق داده است. صادرات صنعتی ایران در سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافت.
در گذشته:
تولید خودرو و لوازم خانگی ایران در دهه ۱۳۸۰ در منطقه سرآمد بود.
اکنون:
این صنایع با تولیدات بی‌کیفیت، قیمت‌های سرسام‌آور و کاهش تقاضا دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
مسکن؛ رویایی که به کابوس تبدیل شد
بازار مسکن ایران به دلیل رشد سرسام‌آور قیمت‌ها به وضعیتی بحرانی رسیده است. طبق آمار رسمی، قیمت مسکن در برخی کلان‌شهرها طی پنج سال گذشته بیش از 500 درصد افزایش یافته است، در حالی که درآمد خانوارها تغییری متناسب نداشته است. خانه‌دار شدن برای بسیاری از خانواده‌ها به یک رؤیا تبدیل شده و اجاره‌نشینی نیز به‌دلیل افزایش نرخ اجاره‌بها به معضل اصلی طبقات کم‌درآمد و متوسط تبدیل شده است.
قیمت مسکن طی ۵ سال اخیر بیش از ۷۰۰ درصد افزایش یافته است.
اجاره‌بها در تهران ۴۰۰ درصد رشد کرده است.
در گذشته:
در دهه ۱۳۷۰، خرید یک واحد مسکونی با پس‌انداز ۵ سال ممکن بود.
اکنون:
قیمت یک آپارتمان ۸۰ متری در تهران برابر با درآمد ۳۰ سال یک خانوار متوسط است.
معیشت مردم؛ سقوط به زیر خط فقر
با کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت کالاهای اساسی، سبد معیشتی خانوارها به شدت کوچک‌تر شده است. اقلامی که پیش‌تر جزو ضروریات زندگی بودند، اکنون به کالاهای لوکس تبدیل شده‌اند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، بیش از 40 درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند. ناتوانی دولت در کنترل تورم و تأمین معیشت مردم، نارضایتی‌های اجتماعی را افزایش داده است.
نرخ تورم سالانه در سال ۱۴۰۲ بیش از ۴۵ درصد گزارش شده است.بر اساس گزارش‌های غیررسمی، بیش از ۵۰ درصد مردم ایران زیر خط فقر قرار دارند.
در گذشته:
مردم با ۱۰۰ تومان می‌توانستند چندین کالا خریداری کنند.
اکنون:
۱۰۰ تومان حتی هزینه استفاده از سرویس بهداشتی عمومی را پوشش نمی‌دهد.
تأثیر بحران‌های سیاسی بر اقتصاد ایران:
بحران‌های سیاسی مانند تسخیر سفارت آمریکا در سال 1979، جنگ ایران و عراق، و تحریم‌های بین‌المللی در دوران مختلف، به‌ویژه در سال‌های 2018 و 2020، نقش مهمی در کاهش ارزش ریال ایفا کرده‌اند. هر بار که تنش‌های سیاسی و اقتصادی شدت گرفت، نرخ ارز افزایش یافت و فاصله‌ای عمیق‌تر میان ریال و ارزهای معتبر جهانی ایجاد شد.
تأثیرات خارجی بر ریال ایران
از خروج آمریکا از برجام تا تحریم‌های جدید و حمایت از گروه‌های مقاومت منطقه‌ای، شرایط بین‌المللی تأثیر زیادی بر ارزش پول ملی داشته است. افزایش تنش‌های اخیر میان ایران و آمریکا، نگرانی از سقوط بیشتر ریال را افزایش داده است.
بازار رسمی در مقابل بازار غیررسمی
با وجود تعیین نرخ رسمی توسط دولت، اکثر ایرانیان به بازار غیررسمی وابسته‌اند. در این بازار، دلار آمریکا تا 800 هزار ریال معامله شد. محدودیت‌های دولتی در دسترسی به نرخ رسمی باعث رونق بازار غیررسمی شده است.
در عین حال، دولت مسئولیت سقوط ارزش ریال را به دلالان غیرقانونی نسبت می‌دهد، اما کارشناسان معتقدند فساد دولتی، تامین کسری بودجه و عدم برنامه‌ریزی عامل اصلی است.
نوسانات اخیر و پیش‌بینی‌ها:
در ماه‌های اخیر، نرخ دلار در بازار غیررسمی ایران به 70 تا 80 هزار تومان رسیده است. این وضعیت نشان‌دهنده بحران ارزی است که علیرغم برخی بهبودهای کوتاه‌مدت، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که ارزش ریال در برابر دلار همچنان در حال کاهش است. با توجه به سیاست‌های ارزی و محدودیت‌های اعمال‌شده، ایران همچنان در برابر بحران ارزی و تورم بالا قرار دارد.
پیش‌بینی‌های کارشناسان برای آینده:
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که با ادامه تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی داخلی، روند کاهش ارزش ریال ادامه خواهد داشت. در این شرایط، سیاست‌های مالی و ارزی نیازمند تغییرات اساسی است تا از بحران‌های ارزی جلوگیری شود. برخی بر این باورند که تنها با بهبود روابط بین‌المللی و انجام اصلاحات اقتصادی می‌توان از این وضعیت خارج شد.
واکنش دولت و راه‌حل‌های پیشنهادی:
دولت در تلاش است تا با کاهش وابستگی به دلار و توسعه بازارهای جدید، یکسان‌سازی نرخ ارز و حذف ارز نیمایی کنترل بیشتری بر ارزش پول ملی داشته باشد. اما به‌نظر می‌رسد که این اقدامات به‌طور موقت مؤثر بوده و هنوز چشم‌انداز بلندمدت مشخصی وجود ندارد.
با توجه به این تحلیل، کاهش مداوم ارزش ریال نشان‌دهنده مشکلات ساختاری در اقتصاد ایران است که نیاز به اقدامات عاجل و تغییرات بنیادین در سیاست‌های اقتصادی دارد.
آینده‌ای تاریک در انتظار اقتصاد و معیشت مردم
سقوط ارزش پول ملی ایران تنها یک بحران اقتصادی نیست؛ این روند تمام ابعاد اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور را تحت تأثیر قرار داده است. اگر دولت به سرعت دست به اصلاحات عمیق و کارشناسانه نزند، آینده‌ای تاریک‌تر در انتظار اقتصاد و معیشت مردم خواهد بود.
انتهای پیام
