ناقوس مرگ ارومیه‌ای در انتظار خزر؛ 58 سد روس‌ها متهم ردیف اول!

به گزارش نماد اقتصاد، گوش شنوایی برای چند دهه هشدارهای دوستدارن محیط زیست وجود نداشت؛ بی‌مبالاتی دولت‌های مختلف و بلکه تاخت و تاز دولت نهم و دهم به حوضه آبریز دریاچه ارومیه سدسازی‌های متعدد، 90 هزار حلقه چاه (75 هزار حلقه غیر مجاز) و دستکاری اکوسیستم دریاچه با ساخت پل شهید کلانتری در میانه آن، در نهایت رقم زد آنچه را که سال ها قبل هشدارش داده شده بود و امروز دولت‌ها برای احیای قسمتی از دریاچه بایستی میلیاردها دلار هزینه کنند چرا؟ چون آن دولت اعتقادی به زیست بوم نداشت!

ناقوس چنین مرگی در چند سال اخیر برای پهنه دریای خزر نیز به صدا درآمده است و به رغم برخی تلاش‌های کشورهای ساحلی هنوز اقدام قابل ملاحظه‌ای در این خصوص صورت نگرفته است. همه کشورها روی ورودی‌های دریای خزر سد ساخته‌اند و سهم روس‌ها اما غیرقابل هضم است. رودخانه ولگا به عنوان اصلی‌ترین منبع تغذیه آب دریای خزر روز به روز برای این پهنه آبی تشنه‌تر می‌شود؛ چرا که روس‌ها تاکنون 40 سد مقابل این رودخانه و دیگر رودهای سرازیر به سمت خزر ایجاد کرده و 18 سد دیگر نیز در دست ساخت دارند!

با اینکه برخی کارشناسان با توجه به عمق 150 متری دریای خزر خشک شدن آن را مانند دریاچه ارومیه با عمق 3 متری محال می‌دانند، اما به هر ترتیب کاهش سالانه سطح آب خزر چیزی نیست که به راحتی بتوان از کنار آن گذشت!

یک متر کاهش تراز دریای خزر طی یک سال !

محمدرضا کاویانپور، رئیس مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو گفت: سطح تراز دریای خزر از سال ۱۴۰۰ یک متر کاهش یافته و این روند به طور فزاینده ادامه دارد.

کاویانپور در دومین روز بیستمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت آب، تاسیسات آب و فاضلاب در نشستی با رسانه‌ها گفت: در سال ۲۰۲۴ کاهش سطح تراز دریای خزر بین ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر بوده که پیش بینی شده این روند همچنان ادامه داشته باشد.

وی در عین حال گفت: با تداوم روند فعلی تولید گازهای گلخانه‌ای پیش‌بینی شده دریاهای جهان با افزایش سطح ناشی از گرم شدن هوا روبرو شوند و احتمال دارد تا سال ۲۱۰۰ میلادی سطح دریاهای جهان یک متر افزایش یابد.

رئیس مؤسسه تحقیقات آب خاطرنشان کرد: کشور ما هم در جنوب به دلیل ارتباط با آب‌های جهان متاثر از این افزایش سطح خواهد شد که باید از هم‌اکنون تدابیر لازم برای حفظ شهرهای ساحلی اندیشید. از طرف دیگر دریای خزر، روندی متفاوت از آب های آزاد در پیش گرفته و با کاهش سطح روبرو شده است.

وی پایین ترین تراز سطح دریای خزر را در سال ۱۳۵۶ دانست و افزود: در سال ۱۳۷۴ روند کاهش خزر افزایشی شد و ۲ متر و نیم افزایش داشت اما مجدد از سال ۷۵ روند کاهش شروع شد؛ به گونه‌ای که در سال ۱۴۰۰ یک متر کاهش سطح تراز رخ داد.

خلیج‌های گرگان و میانکاله اولین قربانیان

نوسانات آب برای همه دریاچه های جهان یکسان است که بستگی به ورود آب رودخانه ها و میزان شدت تبخیر این دریاچه ها دارد و الگوی متفاوتی با آب های آزاد جهان دارند که به خاطر آب شدن یخ قطب ها سطح آب آنها بر خلاف دریاچه ها بالا می‌آید.

دهه ۶۰ تراز آب دریای خزر به حدی بالا آمد که وزارت کشور به ناچار موج شکن‌هایی را کنار ساحل با سنگ چینه‌های فروان ایجاد کرد که در حال حاضر به خاطر پسروی آب خزر همه آن سواحل به پارکینگ ماشین تبدیل شد و سنگ‌ها بیرون از دریا ماندند.

صاحبنظران معتقد هستند تمام دریاچه‌های جهان وقتی ورودی آب رودخانه‌ها به این دریاچه کم شود، تراز آب بهم خورده و تراز آن کاهشی خواهد شد. تراز بارش و تبخیر در دریاچه‌ها همیشه منفی است و میزان تبخیر آب به مراتب بیشتر از بارشی است که بر سطح دریاچه می‌بارد که خزر هم از این امر مستثنی نیست.

اما آنچه که به عنوان دغدغه جدی این کارشناسان مطرح است پول پاشی برای احیای بدون در نظر گرفتن مطالعات است. آنها بر این باور هستند میلیاردها دلار برای احیای دریاچه ارومیه هزینه شد و هیچ دستاوردی نداشته است.

این کارشناسان پیش‌بینی کردند با توجه به شواهد موجود و پسروی‌های پیاپی به خاطر کاهش ورودی آب ولگا برای خزر هم نباید پول‌پاشی بدون مطالعه انجام شود.

صاحبنظران بر این اصل تاکید دارند با توجه به روند موجود تا ۲۰ سال آینده خلیج گرگان و میانکاله بسیار عقب نشینی و خشک خواهند شد و پول‌پاشی بی‌هدف هیچ دستاوردی نخواهد داشت.

آنها معتقد هستند باید مطالعه‌ی دقیق انجام شود و این تحقیق به سیاست کلی تبدیل شده و در نهایت چاره اندیشی شود که چگونه هزینه کنند که این پول به هدر نرود تا در ۲۰ سال آینده حسرت پول های از دست رفته را بخوریم.

پیش‌بینی کاهش ۱۸ متری دریای خزر

روند کاهشی تراز آب خزر، اما در بررسی‌های کارشناسان کشورهای ساحلی در سال‌های اخیر از ارقام و اعداد نگران‌کننده‌ای حکایت می‌کند. امید صدیقی، مدیرکل دفتر بررسی و مقابله با آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست چنین گفته است: بر اساس سناریوی بدبینانه افزایش دما، گازهای گلخانه‌ای، افزایش شدت تابش خورشید و کاهش بارندگی باعث می‌شوند ورودی آب دریای خزر کم شود که منظور کاهش سطح رودخانه ولگاست. در نتیجه روند کاهش تراز آب تا چندین سال آینده ادامه خواهد داشت. پیش بینی بسیار بدبینانه‌تر کاهش ۱۸ متری تراز آب دریای خزر است. پیش‌بینی بینابینی هم وجود دارد. این پیش‌بینی می‌گوید سطح آب بارها افزایش پیدا می‌کند و در کنارش تبخیر هم وجود دارد و با وجود این‌که مقداری تراز آب دریای خزر کاهش می‌‎یابد؛ اما در تراز متوسط باقی می‌ماند.

روسیه خود نیز قربانی می‌شود

این مسئول پیش‌بینی بدبینانه دیگری را هم مطرح می‌کند و می‌گوید: باید به این مسئله توجه کنیم که روسیه بیشترین آسیب را از کاهش سطح تراز دریای خزر می‌بیند؛ چون شیب دریای خزر در آن قسمت ملایم و کم عمق است. اگر تا ۲۰ سال آینده تراز آب دریای خزر کاهش یابد، تقریبا یک چهارم دریای خزر یعنی در قسمت شمالی خشک و از دسترس خارج می‌شود. این بحران بسیار بزرگی برای روسیه ایجاد می‌کند چون آن‌ها چندین بندر بزرگ در دریای خزر دارند.

هشدار خزری الهام علی اف به پوتین

سال گذشته  الهام علی‌اف رئیس ‌جمهور آذربایجان که در باکو میزبان پوتین رئیس جمهور روسیه بود، در یکی از نشست‌ها با انگشت اشاره‌اش، صخره‌ای را به پوتین نشان می‌دهد و می‌گوید:” دو سال قبل این صخره زیر آب بود، اما حالا حداقل یک متر روی آب است”.

این حرکت الهام علی اف، به نظر می‌رسد نشانه‌ها و برخی دیدگاه‌های کارشناسی علاوه بر مداخلات انسانی، تغییر اقلیم، گرمایش زمین و کم بارشی از دیگر عوامل افت تراز آب را معطوف به روسیه و کاهش حقابه‌ها می‌دانند. ماه قبل رسانه مطرح آمریکایی سی ان ان در گزارشی نوشت: دریای خزر توسط ۱۳۰ رودخانه تغذیه می‌شود، هر چند حدود ۸۰ درصد از آب آن تنها از یک رودخانه به نام ولگا تأمین می‌شود که طولانی‌ترین رودخانه‌ اروپاست و از میان مناطق مرکزی و جنوبی روسیه می‌گذرد.

​​​​​​​تلاش‌های سازمان محیط زیست ایران

با وجود این روند کاهش جدی سطح  آب دریای خزر، همسایگان ساحلی این دریاچه را نگران کرده و تلاش می‌کنند با همگرایی و همت همسایگی، راهی برای نجات آن بیابند. شینا انصاری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که روزهای قبل در اجلاس کاپ ۲۹ در باکو که به عنوان یکی از مهم‎ترین اجلاس‌های محیط زیستی جهان  به شمار می‌آید حضور یافت، از توافق با همسایگان خزری درخصوص نجات خزر خبر داد.

انصاری جمعه ۲۵ آبان در این باره در توضیحات بیشتری این طور گفت: در دو روز دیگر اجلاس هم جلسات بسیار خوبی را داشتیم. در روز دوم در جلسه مهمی با موضوع «تغییر اقلیم و عوارض آن بر دریاها» درباره مشکلات محیط زیستی که دریای خزر با آن مواجه است؛ از جمله کاهش سطح تراز آب و تهدیدهای اکولوژیک آن و ضرورت همکاری کشورهای عضو کنوانسیون تهران صحبت کردم. وزرای محیط زیست آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان هم در این جلسه حضور داشتند و قرار شد برای کاپ ۷ مرتبط با کنوانسیون تهران (خزر) که سال آینده در تهران برگزار می‌شود، همکاری کنند.

انتهای پیام